Deniz Kenarına Serpilmiş Yıldızlar: İstanbul İskeleleri
İstanbul’un deniz ile temas ettiği Boğaziçi, Haliç ve Marmara kıyılarında yer alan, parıltı ve hareketlilikleri ile bulundukları semtin gözdesi haline gelen iskelelerin fonksiyonlarını belirtmekte fayda vardır. Karadan ulaşımın bugünkü koşullar kadar kolay olmadığı devirlerde denizden ulaşımın pratikliği ve rahatlığı insanları ulaşımlarını denizden sağlamaya yöneltmiştir. Denize kıyısı bulunan semtler, İstanbul’un diğer semt ve köyleriyle ulaşımını deniz araçlarıyla yapmaktaydı. Dolayısıyla kıyı semtlerinin her birinin ufak veya büyük iskelesi bulunuyordu.
İstanbul’un kıyı semtlerinde iskelenin bulunduğu mekân genellikle küçük meydanı olan, alışveriş yapılacak dükkânların olduğu, seyyar esnafların bulunduğu, camisi, çarşısıyla semtin atar damarlarının toplandığı bir mekân halindeydi. Bu semt iskelelerinde her günün vazgeçilmez manzarası olarak sabah ve akşam hareketliliği yaşanmaktaydı.
İstanbul’un derya kenarına yıldız misali serpilmiş onlarca iskelesi bulunmakta olup, bunların en önemlileri işlev ve kapasitesi açısından değerlendirildiğinde Eminönü, Üsküdar ve Beşiktaş iskeleleri olarak görülmekteydi.
İskeleler aynı zamanda semtin gören gözü işiten kulağı gibi bulunduğu semtin haber alma merkeziydi. Semtin gündelik yaşantısının ve sosyal hayatının bütün renklerini iskelelerde görmek mümkündü.
Semt iskelesinden kayığına yolcu alan bir kayıkçının küreklere asılarak karşı yakadaki iskeleye yolcuyu ulaştırması, gece karanlığında gökteki yıldızın kayması gibi algılanmaktaydı. Bu manzara gündelik hayatın vazgeçilmezi olarak her gün semt iskelelerini birbirine bağlayan bir köprü kuruyordu.
Derya kenarına serpilmiş yıldızlar olarak atfettiğimiz İstanbul iskeleleri, Boğaziçi’nde vapurların henüz çalışmadığı dönemlerde en kalabalık ve hareketli dönemlerini yaşamışlardır. Her biri bulunduğu semtin yıldızı olan iskelelerin sayısı bazı dönemlerde 150 civarına yaklaşmıştı. Günümüzde semtlerin derya ile kucaklaştığı iskele sayısı 92 adettir. Bu sayıyı görünce geçmişte semtler arası ulaşımı sağlamak üzere ne büyük gayretler gösterildiğini anlıyoruz.
İskelelerimiz nesiller boyu mekânlar arası insan naklini sağlayan kayıkların barınağı, bulunduğu semtin çekim merkezi olma özelliğini korumuştur. Hala birçok iskele aynı özelliğini devam ettirme gayreti içerisindedir. Ancak insanlık 21. yüzyıla hızlı bir giriş yaptı. Bu hızlı değişime direnen ve eski çekim merkezi özelliğini devam ettirmeye çalışan iskelelerimiz gün geçtikçe parlaklıklarını daha da arttıracaklardır.
Bu iskeleler hakkında bilgi verecek olursak: 1802 tarihli sayım sonuçlarına göre İstanbul’daki iskelelerin genelinde toplam kayık sayısı 4245’tir. Bu 4245 kayıktan 864’ü gayrimüslim, 3381’i ise Müslümanların elinde bulunmaktadır.
2 Nisan 1802 sayımı sonucuna göre İstanbul genelindeki iskelelerde ça¬lışan esnaf elemanı sayısı 6500’dür. Bunlardan 5151’i Müslüman, 1349’u gayrimüslimdir. 5151 Müslüman esnaftan 2063’u askerî sınıflara mensup olup geriye kalan 3088 esnaf elemanı sivil kayıkçıdır. 6500 esnaf elemanı içinde 902 Müslüman ve 269 gayrimüslim olmak üzere 1445 aylakçı mevcuttur.
1802 Tarihli Kayıkçı Esnafı Sayım
Defterlerindeki İskele İsimleri
1- Bahçekapı İskelesi
2- Tulumba İskelesi
3- İstanbul Ağası İskelesi
4- Salhane İskelesi
5- Sirkeci İskelesi
6- Eminönü İskelesi
7- Gümrük İskelesi
8- Haliç İskelesi
9- Odun İskelesi
10- Sebzehâne İskelesi
11- Kapan-ı Dakik İskelesi
12- Cebe Ali İskelesi
13- Bab-ı Cedid İskelesi
14- Fener İskelesi
15- Balat İskelesi
16- Defterdar İskelesi
17- Eyüp İskelesi
18- Sütlüce İskelesi
19- Bozahane İskelesi
20- Halıcıoğlu İskelesi
21- Piri Paşa İskelesi
22- Hamam İskelesi
23- Karaağaç Ocağı İskelesi
24- Salhâne İskelesi
25- Hasköy İskelesi
26- Tersane Bahçesi İskelesi
27- Divanhâne İskelesi
28- Meyyit İskelesi
29- Azapkapı İskelesi
30- Funda İskelesi
31- Ayazkapı İskelesi
32- Kürekçikapı İskelesi
33- Atikbağı İskelesi
34- Galata İskelesi
35- Kurşunlu Mahzen İskelesi
36- Tophane İskelesi
37- Fındıklı İskelesi
38- Salıpazarı İskelesi
39- Kabataş İskelesi
40- Karabali İskelesi
41- Dolmabahçe İskelesi
42- Arap İskelesi
43- Beşiktaş İskelesi
44- Kılıç Ali Paşa İskelesi
45- Ortaköy İskelesi
46- Kuruçeşme İskelesi
47- Arnavutköy İskelesi
48- Bebek İskelesi
49- Mingünoğlu (Emirgan) İskelesi
50- Rumeli Hisarı İskelesi
51- İstinye İskelesi
52- Yeniköy İskelesi
53- Tarabya İskelesi
54- Büyükdere İskelesi
55- Sarıyer İskelesi
56- Yenimahalle İskelesi
57- Telli Tabya İskelesi
58- Rumeli Kavak Hisar İskelesi
59- Anadolu Kavağı İskelesi
60- Yûşa Tepesi İskelesi
61- Beykoz İskelesi
62- Paşabahçe İskelesi
63- Kanlıca İskelesi
64- Anadolu Hisarı İskelesi
65- Küçük Göksu İskelesi
66- Kandilli İskelesi
67- Çengelköy İskelesi
68- Çengelköy Gülbahçesi İskelesi
69- Beylerbeyi İskelesi
70- İstavroz İskelesi
71- Kuzguncuk İskelesi
72- Mumhane (Üsküdar) İskelesi
73- Tophaneyeri (Üsküdar) İskelesi
74- Üsküdar Büyük İskele
75- Balaban (Üsküdar) İskelesi
76- Ayazma İskelesi
77- Salacak İskelesi
78- İhsaniye İskelesi
79- Kadıköy İskelesi
80- Samatya İskelesi
81- Davut Paşa İskelesi
82- Bab-ı Cedid Taşı İskelesi
83- Kumkapı İskelesi
84- Çatladıkapı İskelesi
85- Ahırkapı İskelesi
Değişik Tarihlerde Yapılan Sayımlara
Göre İstanbul’un Diğer İskeleleri
86- Galata Balıkpazarı İskelesi
87- Kasımpaşa İskelesi
88- Hünkâr İskelesi
89- İncir Köyü İskelesi
90- Çubuklu İskelesi
91- Vaniköy İskelesi
92- Harem İskelesi
93- Moda İskelesi
94- Bostancı İskelesi
95- Maltepe İskelesi
96- Kartal İskelesi
97- Pendik İskelesi
98- Yenikapı İskelesi
99- Ayakapı İskelesi
100- Narlıkapı İskelesi
101- Ayvansaray İskelesi
102- Yedikule İskelesi
103- Ayastefanos İskelesi
104- Bakırköy İskelesi
105- Fenerbahçe İskelesi
106- Kavak İskelesi
107- Taşlimanı İskelesi
108- Haydarpaşa İskelesi
109- Sarıtaş İskelesi
110- Öküz Limanı İskelesi
111- Poyraz Limanı İskelesi
112- Balta Limanı İskelesi
113- Rahman Akıntısı İskelesi
114- Kayalar İskelesi
115- Çavuşbaşı İskelesi
116- Kurşunlu Mahzen İskelesi
117- Yağkapanı İskelesi
118- Kürkçükapı İskelesi
119- Şahkulu İskelesi
120- Zindankapı İskelesi
121- Yemiş İskelesi
122- Hasır İskelesi
